Kaya gazı, son on yılda üretimi ve tabii tüketimi artmış olan bir tür doğal gazdır.
Kaya gazı, bazı tür kayaçların gözeneklerinde barınır ve hidrolik çatlatma ile çıkarılır. Her ne kadar kaya gazı, ülkemiz ve dünya için önemli bir enerji kaynağı olma potansiyeline sahip olsa da bu gazı çıkarmanın getireceği sonuçlara hazır mıyız?
Kaya gazının çıkarılmasında kullanılan yönteme “hidrolik çatlatma” denir. Hidrolik çatlatma yöntemi doğalgaz ve petrol çıkarımında da kullanılmaktadır. Basitçe anlatmak gerekirse, toprağın binlerce metre altına inen bir kuyu kazılır. Kaya gazı katmanına vardıktan sonra ise 90 derecelik açıyla dönüş yapar ve kuyu yana doğru yaklaşık 1.5 kilometre kazılmaya devam edilir (“How Fracking Works”).
Daha sonra kuyunun içine indirilen özel bir makineyle, kuyunun kaya gazı katmanının içinde olan yatak kısmının çevresine kesikler atılır. Bu kısmı toprağı içine sopa saplayıp çıkarmak gibi düşünebilirsiniz. Uygun zaman geçtikten sonra bu kuyunun içine %90’dan fazlası saf su olan basınçlı sıvı enjekte edilir. Kaya gazı katmanında, kuyuya bağlı kesikler suyun basıncı sebebiyle çatlar ve içlerindeki kaya gazı kuyudan yukarı çıkar. Kuyuya verilen sıvının yaklaşık %10’u bir ay içinde yüzeye geri döner (Abdalla). Kalan sıvı ise kaya gazı katmanı tarafından emilir.
Kaya gazı her ne kadar doğal gazın yerini bile tutabilecek bir enerji kaynağı olsa da çevre dostu değildir. Kaya gazı çıkarmak için kullanılan tek bir kuyuda bir hafta için 10 milyon galona yakın su kullanılır. Bu suyun büyük bir kısmı doğal su rezervlerinden alınır. Bu süreçte kullanılan sıvının içinde aynı zamanda kimyasallar vardır. Bu sıvının %90’ı kaya gazı katmanı tarafından emildikten sonra (Abdalla) yeraltı sularına olan etkisine dair herhangi bir uzun süreli araştırma yoktur. Yüzeye çıkan atık suyun ise arıtılması gerekmektedir ve çoğu devletin bu arıtımı gereken hızda yapabilecek tesisi yoktur. Kaya gazı çıkarmanın doğal su rezervlerini kurutma riski ve atık sıvıyı oluşturması dışında, yüzeye geri dönen atık sıvı, doğru şekilde toplanmadığında çevredeki insanları, hayvanları ve bitkileri zehirlediği durumlar da yaşanmıştır.
Kaya gazını çıkarmanın bir diğer kanıtlanmış riski ise havaya saldığı başka zararlı gazlar. Cornell Üniversitesi ve başka kurumlar tarafından yapılan araştırmaya göre havadaki metan gazı artışında hızlanma var. Bütün işaretler,artışın aynı miktardaki karbondioksitten %80 daha fazla küresel ısınmaya sebep olan (Leahey) metan gazının, kaya gazı çıkarılırken sızmasından kaynaklandığını gösteriyor.
Kaya gazını çıkarmanın ve bu gazın kullanımının uzun süreli etkileri hakkında pek bir araştırma yok. Ama şu anda gördüğümüz etkileri bile durmaya yeter. Kaya gazı, dünyayı yaşanabilir bırakacak bir enerji kaynağı değil, aksine yenilenemez bir fosil yakıt. Kaya gazının kullanılabilirliği bizi asıl amacımızdan uzaklaştırıyor:
Yaşanılabilir bir dünya bırakmak. Yenilenebilir (rüzgar, güneş vb.) enerji kullanalım. Uzun dönemde hem bizim için hem de dünya için daha kârlı olacak.
Kaynakça
Abdalla, Charles. “Water’s Journey Through the Shale Gas Processes (Kaya Gazının Aşamalarında Suyun Yeri).” PennState Extension. The Pennsylvania State University College of Agricultural Sciences, 19/05/2016,https://extension.psu.edu/waters-journey-through-the-shale-gas-processes. 11/08/2020.
Ashpool, Tessier. “20 Impacts of Shale Gas (Kaya Gazının 20 Etkisi).” Frack Off. 11/07/2013, https://frack-off.org.uk/resource/20-impacts-of-shale-oil-gas/. 11/08/2020.
Erdil, Merve. “100 yıl yetecek ‘Türk kaya gazı’ (‘Turkish shale gas’ 100 years worth of energy).” Hürriyet.com. Hürriyet Gazetecilik ve Matbaacılık, 18.06.2013,
https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/100-yil-yetecek-turk-kaya-gazi-23530029. 11/08/2020.
“Fracking Water: It’s Just So Hard to Clean (Hidrolik Çatlatma Suyu: Arıtması Çok Zor).” National Geographic. National Geographic Society, 04/20/2013,
https://www.nationalgeographic.com/environment/great-energy-challenge/2013/fracking-water-its-just-so-hard-to-clean/.11/08/2020.
“How does fracking work- Mia Nacamulli (Hidrolik çatlatma nasıl oluyor)?.” Youtube, TED-ed, 13/07/2017, https://www.youtube.com/watch?v=Tudal_4x4F0. 11/08/2020.
Leahy, Stephan. “Fracking boom tied to methane spike in Earth’s atmosphere (Hidrolik çatlatmanın atmosferdeki metan gazı artışıyla bağlantısı kuruldu).” National Geographic. National Geographic Society, 15/08/2019, https://www.nationalgeographic.com/environment/2019/08/fracking-boom-tied-to-methane-spike-in-earths-atmosphere/. 11/08/2020.
“Shale Gas 101 (Kaya Gazı 101).” Office Of Fossil Energy. US Department Of Energy, https://www.energy.gov/fe/shale-gas-101. 11/08/2020.
“Shale gas: more or less polluting than coal (Kaya gazı: kömürden daha az mı daha fazla mı kirliliğe sebep oluyor).” CarbonBrief. 30/08/2013, https://www.carbonbrief.org/shale-gas-more-or-less-polluting-than-coal. 11/08/2020.
“What is fracking and why is it controversial (Hidrolik çatlatma nedir ve neden tartışmalı bir konudur)?” BBC. 15/10/2018, https://www.bbc.com/news/uk-14432401. 11/08/2020.
Yıldız, Dursun. “Hani doğalgaz daha temizdi (Wasn’t natural gas cleaner)?” Enerji Günlüğü. 08/08/2015, https://www.enerjigunlugu.net/hani-dogalgaz-daha-temizdi-14791yy.htm. 11/08/2020.
